1923
“Het viel mij moeilijk te gelooven nu werkelijk op reis te zijn naar het Oosten, aan de vervulling van een wensch, wel altijd gekweekt, maar niet bereikbaar geacht... “
​
28 februari 1923 | De haven van Genua, Italië
​
​
​
​
​
Precies een eeuw geleden ging voor Hendrik Petrus Berlage (1856 - 1934), één van Nederlands' meest geroemde architecten, een grote wens in vervulling: eindelijk kon hij op reis naar Nederlands-Indië! Hij vertrok vanuit Genua met het stoomschip de SS Grotius en voer in ruim drie weken naar Batavia. Vervolgens reisde hij drie maanden lang per trein, auto en boot door Java, Bali en Sumatra, een diepgaande ervaring. Hij pent gedurende de hele tocht ijverig zijn indrukken en observaties neer in een dagboek, dat hij uiteindelijk in 1931 in 147 pagina’s publiceert onder de titel Mijn Indische Reis.
​
​
​
​
​
​
​
​
Mijn Indische Reis is niet alleen een indrukwekkend reisverslag vol met prachtige schetsen en zelfs een tiental gedichten, maar ook een bevlogen compilatie van Berlages visie op cultuur en samenleving. Zoals te verwachten komen zowel oude als eigentijdse architectuur uitgebreid aan bod, maar ook maakt de architect veel ruimte voor cultuur-filosofische bespiegelingen en toekomstbeelden, en biedt hij de de lezer een intiem inkijkje in zijn persoonlijkheid. Maar wat bovenal opvalt is Berlages kritische kijk op het koloniale Nederlands-Indië, zijn uitspraken en gevoelens over misplaatste westerse superioriteit, beschamend koloniaal gedrag, toerisme en identiteit. Met het verstrijken van de weken worden Berlages observaties meer uitgesproken: verwondering maakt plaats voor bewondering; verbazing wordt uiteindelijk verbijstering.
​
Er verschijnt een lovende recensie in een vakblad, maar of het boek in die tijd bredere weerklank ondervindt en of de breedte en diepte van zijn betekenis aankomt is niet bekend.
Vele jaren later is er hernieuwde aandacht voor Mijn Indische Reis: in 1991 verschijnt een cassette met de schetsen met commentaar van architect Joris Molenaar die Berlage is nagereisd. In 1996 maakt Max van Rooy, journalist, architectuurkenner en kleinzoon van Berlage met filmmaakster Ike Bertels de documentaire De Hollandse Tropenstijl, met Berlages reisboek als leidraad. In 2011 laat Herman van Bergeijk, eveneens architect, na grondig archiefonderzoek, zijn licht over Berlages reis schijnen. De focus is steeds gericht op de architectuur, andere implicaties lijken bijzaak of komen niet aan bod. Maar daar komt nu verandering in...
​
2023
​
‘’Zelden is mij het afscheid van een land, dat ik nooit zal weerzien, zoo zwaar gevallen."
​
27 Mei 1923 | Singaraja, Bali, Indonesië
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
Het mag dan honderd jaar geleden zijn dat Berlage op avontuur naar toenmalig Nederlands-Indië ging, zijn observaties in Mijn Indische Reis zijn weer—of eigenlijk nog steeds—heel actueel.
Wij—een zevenkoppig team van professionals uit de culturele en creatieve sector—zijn ervan overtuigd zijn dat het hernieuwen van Berlages Indische reis uit 1923 een mooie manier is om ‘hot issues’ van nu, in zowel Nederland als Indonesië, aan te kaarten; spraakmakende onderwerpen zoals (de)kolonisatie, culturele identiteit en diversiteit, en duurzaam bouwen.
Ook kan Berlages reis een middel zijn om Indonesië en Nederland op een nieuwe manier te verbinden, ons gedeeld (immaterieel) cultureel erfgoed opnieuw te ontdekken en er plezier aan te beleven. Een belangrijke reden voor deze veronderstelling is dat in Indonesië de belangstelling voor (koloniaal) erfgoed en geschiedenis sinds een aantal jaar sterk groeit. In Nederland staan kolonisatie en dekolonisatie momenteel volop in de publieke belangstelling.
​
Hoog tijd om Mijn Indische Reis af te stoffen en te vertalen: letterlijk, in het Indonesisch en Engels, en figuurlijk, naar de 21ste eeuw als Berlage di Nusantara.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
Onze 'Indische Reis 2.0' is geen samenvatting van de gehele reis, en ook geen complete analyse daarvan. We hebben als het ware een nieuwe editie van het oude dagboek gemaakt; een ingekorte versie waarin de meest opvallende en spraakmakende citaten centraal staan. We hebben een selectie gemaakt uit zijn 64 (!) reisschetsen en zijn ook op zoek gegaan naar historische foto’s, brieven en andere afbeeldingen van gebouwen, situaties en plekken die hij in zijn dagboek beschrijft. Upit Dyoni, een illustratice uit Yogyakarta, heeft Berlage op zijn Indische reis visueel tot leven gebracht. Ook hebben we zoveel mogelijk citaten in hun historische en geografische context geprobeerd te plaatsen, en vervolgens zijn we gedoken in de vele vragen die de materie bij ons opriep. Niet met het doel om alle antwoorden te vinden, maar om Berlages draad weer op te pakken en op zijn reis voort te borduren.
​
Naast het publiceren van een nieuw boek nemen we Berlages schetsen en quotes ook als uitgangspunt voor een serie podcast-interviews. We nodigen mensen van allerlei achtergronden en verschillende generaties in zowel Indonesië als Nederland uit om met ons, en jou, van gedachten te wisselen over Berlages reis. Ook vragen wij hen een bijdrage te leveren aan ons boek via een medium naar keuze.
​
En dat is niet alles! We zijn achter de schermen ook bezig een serie tentoonstellingen en activiteiten te verwezenlijken met als doel Berlages reis verder tot leven te brengen.
Tot slot nodigen wij jou (ja, jou!) uit om mee te gaan op Berlages reis—en die van ons!—door ons te volgen op onze social media-kanalen, je aan te melden voor onze nieuwsbrief en van je te laten horen.
​
En zo gaat Berlage, een eeuw later, opnieuw op reis. Kom aan boord!
Koop het boek
"Het is wel interssant dat nu 100 jaar later Indonesiërs denken, ‘Oh, we hebben een Berlage!’; bijna alsof je een Van Gogh vindt."
— Rizky Kalebos, urban influencer
"Je leest hoe Berlage echt struggeled met z’n moralen en dat is iets dat super waardevol voor mij is."
— Amara van der Elst, spoken word artist
"Ik denk dat de reis naar Indië een onverwachte verassing was, een soort warme douche. Hij vond daar waar hij al zolang naar op zoek was."
— Huib Akihary, architectuurhistoricus
Onze 'Indische Reis 2.0' is geen simpele samenvatting en ook geen volledige vertaling van Berlages avontuur, het is een zorgvuldig samengestelde nieuwe editie van het oude reisdagboek, bestaande uit drie delen:
1. Mijn Indische Reis
We brengen een reizende Berlage uit 1923 tot leven in 2023. We hebben de meest opvallende citaten en schetsen uit Berlages reisdagboek geplukt en stellen deze centraal in de hernieuwde uitgave van zijn reisverslag. Wat hij observeert gaat over zoveel meer dan architectuur. We ontmoeten de persoon Berlage terwijl hij het land verkent met verschillende brillen op: de reiziger, de architect, de denker en de criticus. Doordat we de citaten in hun historische en geografische context te hebben geplaatst, stuitten we op veel vragen vragen. daar zijn we vervolgens ingedoken; niet met het doel alle antwoorden te vinden, maar om Berlages draad 100 jaar later weer op te pakken en voort te borduren op zijn reis.
2. Berlage op Reis
Er werd in Indonesië reikhalzend uitgekeken naar de komst van de grote architect. Berlages reisschema (een lezingenreeks, bijeenkomsten en opdrachten) in diverse steden was dan ook zorgvuldig voorbereid. Hij ontmoette collega-architecten, koloniale functionarissen, Indonesische aristocraten en natuurlijk (familie)vrienden. Maar ook nam hij de tijd om wat langer op bepaalde plekken te blijven en geestverwanten te bezoeken. We zijn de archieven ingedoken op zoek naar historische foto’s, brieven en andere afbeeldingen van gebouwen, situaties en plekken die hij in zijn dagboek beschrijft om zo zijn reis te reconstrueren.
3. Jouw Indische Reis
Berlages schetsen en quotes zijn meer dan alleen een stuk erfgoed, ze zijn ook een vertrekpunt voor een discussie over actuele vraagstukken. We hebben in Indonesië en in Nederland twintig machtig mooie mensen gevonden—van artiesten tot ambassadeurs—en hen uitgenodigd om te reageren op Berlages overpeinzingen. Ze gaan als het ware met hem in gesprek en door hun inzichten en verhalen gaan we opnieuw op reis in 2023.
​
Met Berlages originele schetsen, oude prenten en nieuwe handgetekende illustraties, is dit 200+-pagina tellende boek een prachtig exemplaar voor op de koffietafel en ook een mooi en attent cadeau. Maar misschien nog wel belangrijker, de vertaalde versie geeft Indonesische studenten een unieke mogelijkheid om meer te leren over deze oude meester, zijn Indonesische erfenis, en zijn welbespraakte ode aan de artistieke traditie en cultuur in de voormalige Nederlandse kolonie. Wie weet zitten er verassende aanknopingspunten tussen voor de actuele discussie over culturele identiteit, inclusieve samenleving, duurzaam bouwen en zelfs (de)kolonisatie.
Ga mee op reis en koop het boek
voor jezelf, een vriend, collega, grootouders... of voor een student aan de andere kant van de wereld!
De voorverkoop gaat binnenkort van start op www.voordekunst.nl
#berlagedinusantara
GA MEE OP REIS!
Podcast
We hebben een groep bijzondere mensen, van artiesten tot ambassadeurs, uitgenodigd om met Berlage op avontuur in het toenmalige Nederlands-Indië te gaan. Het resultaat? Twee podcasts (100% gratis te beluisteren!), eentje opgenomen in Nederland en de andere in Indonesië, waarin we een veelheid aan Berlage gerelateerde onderwerpen bespreken. Verwacht verfrissende inzichten, persoonlijke verhalen, filosofische overpeinzingen, en zelfs een speciaal voor ons geschreven lied.
​
Luister, kijk, en neem deel aan het gesprek: we horen graag wat jij te zeggen hebt!!
Events
Berlage di Nusantara on the road:
Exhibitions, talks, lectures, and other (upcoming) events in Indonesia and the Netherlands.
@architrace.ui x @berlagedinusantara presents:
WANUA 2023 Special Talk Series - BERLAGE DI NUSANTARA
January 9, 2023
Dr Petra Timmer (Editor and Architecture & Historical research at Berlage di Nusantara) was invited to lecture at the students at the Department of Architecture, Faculty of Engineering (Departemen Arsitektur FTUI) at Universitas Indonesia. In this public talk, she spoke about the cities and sites Berlage visited in 1923, the people he met, his lectures, sketches, and other experiences. What was the goal of his journey, and why is its relevant for today's architects?
EKSPOSISI BATAVIA
SenyuMuseum x Museum Kebaharian Jakarta x Berlage di Nusantara
17 - 18 June 2023
We were invited to present a mini-exhibition about Berlage's 1923 adventure at 'Exposisi Batavia' held in Jakarta's Maritime Museum (Museum Kebaharian Jakarta), a cultural event co-organised by SenyuMuseum.
Angeline Basuki (Editor & Project Manager at Berlage di Nusantara) hosted a talk on our project.
Team
Ontmoet het team achter Berlage di Nusantara:
Petra Timmer
Hoofdredacteur, Historisch & Architectonisch Onderzoek
Ester van Steekelenburg
Initiatiefnemer, Creatief Concept & Projectleider
Upit Dyoni
Annemarijn de Boer †
Musch Agency
Grafisch Design
Illustraties
Loes van Iperen
Redacteur, Social Media (Inhoud & Ontwerp), Website
Angeline Basuki
Redacteur, Projectleider Indonesië, Vertaler & Social Media Moderator
Helia Vons
Redactionele Ondersteuning & hulp Beeldmateriaal
Lea Pamungkas & Taalcentrum VU
Vertaling Berlage Quotes
Lea Pamungkas:
Nederlands naar Indonesisch
Taalcentrum VU:
Nederlands naar Engels
.jpg)
.jpeg)
.png){kind=small}
Missie & Visie
#BerlagediNusantara is de vertaling - letterlijk en figuurlijk - van Hendrik Petrus Berlages’ reisdagboek Mijn Indische Reis uit 1923. We borduren voort op de uitspraken die de beroemde architect in zijn honderd jaar oude reisverslag doet en brengen hiermee een stuk immaterieel erfgoed naar het hier en nu.
​
In plaats van ‘Wat kan en moet het Oosten leren van het Westen’, draait Berlage het om: hij gaat op zoek naar wat we in het Westen kunnen leren van het Oosten. Dat deze beroemde architect een eeuw r geleden een ander geluid over ‘de Oost’ liet horen, willen wij gebruiken om door middel van een publicatie en een serie activiteiten - een podcast, reizende tentoonstellingen en interactieve mural - een nieuw perspectief toe te voegen aan de actuele discussie over koloniaal verleden en culturele identiteit in Nederland en Indonesië.
Contact
Heb je vragen over Berlage di Nusantara? Wil je met ons samenwerken of op een andere manier bij ons project betrokken zijn? Heb je ideeën die je met ons wil delen? Is er iets anders dat je ons wil laten weten?
​
Schroom niet om ons te schrijven; we ontvangen graag post van je!
The historical photos, sketches and other visuals featured in Berlage di Nusantara, on social media and our website have been sourced from the Berlage archives at Het Nieuwe Instituut, Royal Tropical Institute and private and public collections in The Netherlands and Indonesia. All efforts have been made to trace the owners of the images used. Yet, there may be cases where we have not been successful. Anyone who believes they may have a copyright claim should contact us.
​
​
​
Link icons by icons8.com