1923
“Het viel mij moeilijk te gelooven nu werkelijk op reis te zijn naar het Oosten, aan de vervulling van een wensch, wel altijd gekweekt, maar niet bereikbaar geacht... “
28 februari 1923 | De haven van Genua, Italië
Precies een eeuw geleden ging voor Hendrik Petrus Berlage (1856 - 1934), één van Nederlands' meest geroemde architecten, een grote wens in vervulling: eindelijk kon hij op reis naar Nederlands-Indië! Hij vertrok vanuit Genua met het stoomschip de SS Grotius en voer in ruim drie weken naar Batavia. Vervolgens reisde hij drie maanden lang per trein, auto en boot door Java, Bali en Sumatra, een diepgaande ervaring. Hij pent gedurende de hele tocht ijverig zijn indrukken en observaties neer in een dagboek, dat hij uiteindelijk in 1931 in 147 pagina’s publiceert onder de titel Mijn Indische Reis.
Mijn Indische Reis is niet alleen een indrukwekkend reisverslag vol met prachtige schetsen en zelfs een tiental gedichten, maar ook een bevlogen compilatie van Berlages visie op cultuur en samenleving. Zoals te verwachten komen zowel oude als eigentijdse architectuur uitgebreid aan bod, maar ook maakt de architect veel ruimte voor cultuur-filosofische bespiegelingen en toekomstbeelden, en biedt hij de de lezer een intiem inkijkje in zijn persoonlijkheid. Maar wat bovenal opvalt is Berlages kritische kijk op het koloniale Nederlands-Indië, zijn uitspraken en gevoelens over misplaatste westerse superioriteit, beschamend koloniaal gedrag, toerisme en identiteit. Met het verstrijken van de weken worden Berlages observaties meer uitgesproken: verwondering maakt plaats voor bewondering; verbazing wordt uiteindelijk verbijstering.
Er verschijnt een lovende recensie in een vakblad, maar of het boek in die tijd bredere weerklank ondervindt en of de breedte en diepte van zijn betekenis aankomt is niet bekend.
Vele jaren later is er hernieuwde aandacht voor Mijn Indische Reis: in 1991 verschijnt een cassette met de schetsen met commentaar van architect Joris Molenaar die Berlage is nagereisd. In 1996 maakt Max van Rooy, journalist, architectuurkenner en kleinzoon van Berlage met filmmaakster Ike Bertels de documentaire De Hollandse Tropenstijl, met Berlages reisboek als leidraad. In 2011 laat Herman van Bergeijk, eveneens architect, na grondig archiefonderzoek, zijn licht over Berlages reis schijnen. De focus is steeds gericht op de architectuur, andere implicaties lijken bijzaak of komen niet aan bod. Maar daar komt nu verandering in...
2023
‘’Zelden is mij het afscheid van een land, dat ik nooit zal weerzien, zoo zwaar gevallen."
27 Mei 1923 | Singaraja, Bali, Indonesië
Het mag dan honderd jaar geleden zijn dat Berlage op avontuur naar toenmalig Nederlands-Indië ging, zijn observaties in Mijn Indische Reis zijn weer—of eigenlijk nog steeds—heel actueel.
Wij—een zevenkoppig team van professionals uit de culturele en creatieve sector—zijn ervan overtuigd zijn dat het hernieuwen van Berlages Indische reis uit 1923 een mooie manier is om ‘hot issues’ van nu, in zowel Nederland als Indonesië, aan te kaarten; spraakmakende onderwerpen zoals (de)kolonisatie, culturele identiteit en diversiteit, en duurzaam bouwen.
Ook kan Berlages reis een middel zijn om Indonesië en Nederland op een nieuwe manier te verbinden, ons gedeeld (immaterieel) cultureel erfgoed opnieuw te ontdekken en er plezier aan te beleven. Een belangrijke reden voor deze veronderstelling is dat in Indonesië de belangstelling voor (koloniaal) erfgoed en geschiedenis sinds een aantal jaar sterk groeit. In Nederland staan kolonisatie en dekolonisatie momenteel volop in de publieke belangstelling.
Hoog tijd om Mijn Indische Reis af te stoffen en te vertalen: letterlijk, in het Indonesisch en Engels, en figuurlijk, naar de 21ste eeuw als Berlage di Nusantara.
Onze 'Indische Reis 2.0' is geen samenvatting van de gehele reis, en ook geen complete analyse daarvan. We hebben als het ware een nieuwe editie van het oude dagboek gemaakt; een ingekorte versie waarin de meest opvallende en spraakmakende citaten centraal staan. We hebben een selectie gemaakt uit zijn 64 (!) reisschetsen en zijn ook op zoek gegaan naar historische foto’s, brieven en andere afbeeldingen van gebouwen, situaties en plekken die hij in zijn dagboek beschrijft. Upit Dyoni, een illustratice uit Yogyakarta, heeft Berlage op zijn Indische reis visueel tot leven gebracht. Ook hebben we zoveel mogelijk citaten in hun historische en geografische context geprobeerd te plaatsen, en vervolgens zijn we gedoken in de vele vragen die de materie bij ons opriep. Niet met het doel om alle antwoorden te vinden, maar om Berlages draad weer op te pakken en op zijn reis voort te borduren.
Naast het publiceren van een nieuw boek nemen we Berlages schetsen en quotes ook als uitgangspunt voor een serie podcast-interviews. We nodigen mensen van allerlei achtergronden en verschillende generaties in zowel Indonesië als Nederland uit om met ons, en jou, van gedachten te wisselen over Berlages reis. Ook vragen wij hen een bijdrage te leveren aan ons boek via een medium naar keuze.
En dat is niet alles! We zijn achter de schermen ook bezig een serie tentoonstellingen en activiteiten te verwezenlijken met als doel Berlages reis verder tot leven te brengen.
Tot slot nodigen wij jou (ja, jou!) uit om mee te gaan op Berlages reis—en die van ons!—door ons te volgen op onze social media-kanalen, je aan te melden voor onze nieuwsbrief en van je te laten horen.
En zo gaat Berlage, een eeuw later, opnieuw op reis. Kom aan boord!
Koop het boek
"Briljant boek. En ontroerend. En echt 21ste-eeuws. Nog nooit zoiets gezien."
— Riemer Knoop, Directeur Gordion Cultureel Advies
"Het is wel interssant dat nu 100 jaar later Indonesiërs denken, ‘Oh, we hebben een Berlage!’; bijna alsof je een Van Gogh vindt."
— Rizky Kalebos, urban influencer
"Je leest hoe Berlage echt struggeled met z’n moralen en dat is iets dat super waardevol voor mij is."
— Amara van der Elst, spoken word artist
"Ik denk dat de reis naar Indië een onverwachte verassing was, een soort warme douche. Hij vond daar waar hij al zolang naar op zoek was."
— Huib Akihary, architectuurhistoricus
Berlages Indische Reis is de creatieve herinterpretatie van de beroemde architect Hendrik Petrus Berlage’s honderd jaar oude reisdagboek. Dit rijk geïllustreerde boek, geschreven in drie talen – Nederlands, Indonesisch en Engels – is een onderzoekingstocht naar ons koloniaal verleden met een frisse, kritische blik op het heden. Berlages Indische Reis (Engelse titel Berlage’s Journey to the Indies, Indonesische titel Berlage di Nusantara) is geschreven door Angeline Basuki, Loes van Iperen, Ester van Steekelenburg en Petra Timmer, en uitgegeven door LM Publishers in Edam.
Met Berlages originele schetsen, oude prenten, foto's en nieuwe handgetekende illustraties, is dit 300+-pagina tellende boek een prachtig exemplaar voor op de koffietafel en ook een mooi en attent cadeau.
Ontwerp: Annemarijn de Boer † en Ad van Helmond | Illustraties: Upit Dyoni
Drietalige editie: Nederlands, Engels en Indonesisch
300 pagina's, 170 x 240 mm, Full-colour paperback met uitklapbare omslag
ISBN: 9789460229626
Koop Berlages Indische Reis bij LM Publishers, Bol, Bruna of bij één van de betere boekhandels.
.jpg)
Waarom dit boek?
Precies een eeuw geleden ging voor Hendrik Petrus Berlage (1856 - 1934) een grote wens in vervulling: eindelijk kon hij op reis naar Nederlands-Indië! Drie maanden lang reisde hij per trein, auto en boot door Java, Bali en Sumatra. Het werd de reis van zijn leven. Berlage pent gedurende de hele tocht ijverig zijn indrukken, observaties en zelfs gedichten neer in een dagboek, dat hij uiteindelijk in 1931 publiceerde onder de titel Mijn Indische Reis. De observaties die hij in zijn reisdagboek maakt zijn honderd jaar later weer – of eigenlijk nog steeds – heel actueel. Jammer genoeg is het boek in de vergetelheid geraakt en zelfs nooit vertaald naar het Indonesisch.
Wie moet Berlages Indische Reis lezen?
Berlages Indische Reis brengt een reizende Berlage uit 1923 tot leven in het hier en nu. Wat Berlage observeert gaat over zoveel meer dan architectuur. Berlage schrijft bevlogen over de lokale bevolking, kunst en cultuur, en is verrassend kritisch over de koloniale samenleving. Terwijl hij het land verkent met verschillende brillen op – de reiziger, de architect, de denker en de criticus – ontmoeten we de mens achter de beroemde meesterbouwer. Het boek reconstrueert en geeft context aan zijn reis met archiefmateriaal, foto’s, oude prenten en nieuwe illustraties. Het boek is niet alleen de moeite waard voor architecten, maar ook voor reizigers en iedereen met interesse in de koloniale geschiedenis van Nederland.
Opnieuw op reis!
Berlages Indische Reis heeft de meest verrassende en controversiële fragmenten uit Berlages dagboek voorgelegd aan 21 inspirerende makers en denkers – van artiesten tot architecten en zelfs een ambassadeurs – en hen uitgenodigd om te reflecteren op Berlages overpeinzingen. Ze gaan als het ware met hem 'in gesprek', en door hun inzichten en verhalen worden Berlages citaten aanknopingspunten voor actuele onderwerpen zoals culturele identiteit, diversiteit, duurzaamheid en dekolonisatie. Zo krijgt zijn reis, een eeuw later, een vervolg.
Gedeeld erfgoed delen...
Dankzij een succesvolle crowdfunding campagne op voordekunst krijgen nu ook Indonesische jongeren de mogelijkheid om meer te leren over de oude meester, zijn Indonesische erfenis en zijn welbespraakte ode aan de artistieke traditie en cultuur in hun land. Het Berlage di Nusantara-team zorgt ervoor dat via sleutelfiguren binnen culturele instellingen, universiteiten en bibliotheken 150 exemplaren terecht komen bij studenten door heel Indonesië, zodat we dit gedeeld erfgoed ook écht met elkaar kunnen delen.
...en één van Berlages gebouwen van de ondergang behoeden
Tenslotte is er nóg een urgente reden om Berlages reisdagboek nieuw leven in te blazen: weinig mensen weten dat er in Indonesië twee gebouwen staan die door Berlage zijn ontworpen: Gedung Algemeene/Gedung Singa in Surabaya, voltooid in 1901, en Gedung Nederlanden van 1845 in Jakarta uit 1913. Gedung Singa – oftewel 'het huis met de leeuwen' – is er niet best aan toe. Jarenlange leegstand en verwaarlozing hebben hun tol geëist en Berlages erfenis is langzaam maar zeker in elkaar aan het storten. De auteurs hebben de ambitie om met dit boek de lokale discussie over het opknappen en hergebruik van het pand aan te zwengelen.
#berlagedinusantara
GA MEE OP REIS!
Podcast
We hebben een groep bijzondere mensen, van artiesten tot ambassadeurs, uitgenodigd om met Berlage op avontuur in het toenmalige Nederlands-Indië te gaan. Het resultaat? Twee podcasts (100% gratis te beluisteren!), eentje opgenomen in Nederland en de andere in Indonesië, waarin we een veelheid aan Berlage gerelateerde onderwerpen bespreken. Verwacht verfrissende inzichten, persoonlijke verhalen, filosofische overpeinzingen, en zelfs een speciaal voor ons geschreven lied.
Luister, kijk, en neem deel aan het gesprek: we horen graag wat jij te zeggen hebt!!
#BerlageWanderwall
Vijf getalenteerde makers—Nicky Nahafahik (street artist), Amara van der Elst (spoken word-artiest), Esmay Usmany (singer/songwriter), Dido Drachman (illustrator) en Rizky Kalebos (urban influencer)—ontmoeten elkaar in Amsterdam. Ze kennen elkaar niet, maar hebben naast een creatieve geest nog iets anders gemeen: Indonesische roots. Wij, team Berlage di Nusantara, hebben deze vijf getalenteerde makers gevraagd om samen een verhaal te vertellen in de vorm van een kunstroute, een project waarin beeldende kunst, gesproken woord en muziek samenkomen. Een verhaal dat begint met architect Hendrik Petrus Berlages’ honderd jaar oude reisdagboek Mijn Indische Reis, maar waarvan we nog niet weten waar het eindigt…
Deze gezamenlijke zoektocht naar de andere kant van een koloniaal verhaal is voor de vijf een experiment in het creëren van een gesamtkunstwerk, zoals Berlage voor ogen had toen hij zijn beroemde beursgebouw ontwierp.
Hun collectieve creaties worden buitenkunstwerken in Amsterdam-Zuid, waarvoor diezelfde Berlage aan het begin van de vorige eeuw het stadsplan bedacht. Als canvas gebruiken ze vijf eenvoudige elektriciteitshuisjes verspreid door Plan Zuid. Onzichtbare plekken in de openbare ruimte, die zij zichtbaar mogen maken. Stapels bakstenen die zij tot leven wekken in een bijzondere buurt, waar de geest van Berlage voortleeft in grootse gebaren én kleine details.
Benieuwd wat voor moois zij gaan maken? Volg ons op sociale media of abonneer je op onze nieuwsbrief om als eerste op de hoogte te zijn van de laatste ontwikkelingen omtrent ons project.
De Berlage Wanderwall wordt mogelijk gemaakt met steun van het Vfonds - Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranen -Versterking Indisch*, Moluks & Papoea Immaterieel Erfgoed.
Events
Berlage di Nusantara on the road:
Exhibitions, talks, lectures, and other (upcoming) events in Indonesia and the Netherlands.
BOOK LAUNCH:INDONESIA
BOOK LAUNCH :THE NETHERLANDS
.png)
BANDUNG HERITAGE SOCIETY x BERLAGE DI NUSANTARA
May 31, 2024
Angeline Basuki, the co-editor and translator of our upcoming book, shared about our journey (and Berlage's!) at the iconic De Majestic building, a beautiful 1925 Art Deco landmark designed by C.P. Wolff Schoemaker.
@architrace.ui x @berlagedinusantara presents:
WANUA 2023 Special Talk Series - BERLAGE DI NUSANTARA
January 9, 2023
Dr Petra Timmer (Editor and Architecture & Historical research at Berlage di Nusantara) was invited to lecture at the students at the Department of Architecture, Faculty of Engineering (Departemen Arsitektur FTUI) at Universitas Indonesia. In this public talk, she spoke about the cities and sites Berlage visited in 1923, the people he met, his lectures, sketches, and other experiences. What was the goal of his journey, and why is its relevant for today's architects?
EKSPOSISI BATAVIA
SenyuMuseum x Museum Kebaharian Jakarta x Berlage di Nusantara
17 - 18 June 2023
We were invited to present a mini-exhibition about Berlage's 1923 adventure at 'Exposisi Batavia' held in Jakarta's Maritime Museum (Museum Kebaharian Jakarta), a cultural event co-organised by SenyuMuseum.
Angeline Basuki (Editor & Project Manager at Berlage di Nusantara) hosted a talk on our project.
Team
Ontmoet het team achter Berlage di Nusantara:
Petra Timmer
Hoofdredacteur, Historisch & Architectonisch Onderzoek
Upit Dyoni
Illustraties
Raymon Hilkman
Director & Presenter podcast Berlage di Nusantara
(The Netherlands)
Darren Aqilaah
Videography & Editor podcast
Berlage di Nusantara
(Indonesia)
Ester van Steekelenburg
Initiatiefnemer, Creatief Concept & Projectleider
Helia Vons
Redactionele Ondersteuning & hulp Beeldmateriaal
Marco Vet
Videography podcast
Berlage di Nusantara
(The Netherlands)
Rahma Azzahra
Voice-over podcast
Berlage di Nusantara
(Indonesia)
Loes van Iperen
Redacteur, Social Media (Inhoud & Ontwerp), Website
Annemarijn de Boer †
Grafisch Design
Angeline Basuki
Redacteur, Projectleider Indonesië, Vertaler & Social Media Moderator
Lea Pamungkas & Taalcentrum VU
Vertaling Berlage Quotes
Lea Pamungkas:
Nederlands naar Indonesisch
Taalcentrum VU:
Nederlands naar Engels
Yudha Irawan
Presenter podcast Berlage di Nusantara
(Indonesia)
Fikri Ramadhani
Videography podcast
Berlage di Nusantara
(Indonesia)
Press
 Met het Oog op Morgen |  De Volkskrant |  Historiek |
|---|---|---|
 De Architect |  Architectenweb |  Architectuur.nl |
.jpg)
.jpeg)
.png){kind=small}
Missie & Visie
#BerlagediNusantara is de vertaling - letterlijk en figuurlijk - van Hendrik Petrus Berlages’ reisdagboek Mijn Indische Reis uit 1923. We borduren voort op de uitspraken die de beroemde architect in zijn honderd jaar oude reisverslag doet en brengen hiermee een stuk immaterieel erfgoed naar het hier en nu.
In plaats van ‘Wat kan en moet het Oosten leren van het Westen’, draait Berlage het om: hij gaat op zoek naar wat we in het Westen kunnen leren van het Oosten. Dat deze beroemde architect een eeuw r geleden een ander geluid over ‘de Oost’ liet horen, willen wij gebruiken om door middel van een publicatie en een serie activiteiten - een podcast, reizende tentoonstellingen en interactieve mural - een nieuw perspectief toe te voegen aan de actuele discussie over koloniaal verleden en culturele identiteit in Nederland en Indonesië.
Contact
Heb je vragen over Berlage di Nusantara? Wil je met ons samenwerken of op een andere manier bij ons project betrokken zijn? Heb je ideeën die je met ons wil delen? Is er iets anders dat je ons wil laten weten?
Schroom niet om ons te schrijven; we ontvangen graag post van je!
The historical photos, sketches and other visuals featured in Berlage di Nusantara, on social media and our website have been sourced from the Berlage archives at Het Nieuwe Instituut, Royal Tropical Institute and private and public collections in The Netherlands and Indonesia. All efforts have been made to trace the owners of the images used. Yet, there may be cases where we have not been successful. Anyone who believes they may have a copyright claim should contact us.
Link icons by icons8.com